ذرت یکی از مهم‌ترین غلات جهان است که نه‌تنها به‌عنوان ماده‌ی غذایی انسان و دام شناخته می‌شود، بلکه پایه‌ی صنایع غذایی، سوخت‌های زیستی و ترکیبات شیمیایی نیز هست. با توجه به تنوع فراوان و اهمیت کشاورزی، شناخت دقیق‌تر ویژگی‌های گیاه‌شناسی آن برای بهره‌وری بیشتر و تولید باکیفیت‌تر ضروری است. در این مقاله، به زبان ساده و گرم، با ساختار ظاهری، برگ‌ها، دانه‌ها و خواص غذایی ذرت آشنا می‌شویم تا دیدی کامل نسبت به این گیاه ارزشمند پیدا کنیم.
ذرت چیست؟
ذرت، یک گیاه علفی تک‌ساله و بلند از خانواده Poaceae است. ارتفاع آن معمولاً از ۱ تا ۳ متر متغیر است و ساقه‌‌ای کرک‌دار و توپر دارد که با گره‌هایی (nodes) در طول ساقه مشخص می‌شود.
این گیاه دو نوع گل تولید می‌کند: گل‌های نر در خوشه‌های بالای ساقه (tassel) و گل‌های ماده در پایه‌های برگ‌ها به‌صورت خوشه‌هایی که بعدها گوش‌ذرت را تشکیل می‌دهند.
ذرت از نوادگان گیاه وحشی تئوسینته در منطقه مکزیک است که حدود ۹ تا ۱۰ هزار سال پیش اهلی شده و با انتخاب‌های نسلی شکل مدرن خود را به‌دست آورده است.
برای تهیه بذر ذرت به صورت اینترنتی به صفحه خرید بذر ذرت در سایت ما مراجعه نمایید.
نوع برگ ذرت چیست؟
برگ‌های ذرت به‌صورت متناوب در دو سمت ساقه رشد می‌کنند و پهن‌تر و بلندتر از برگ‌های معمولی علف‌ها هستند. معمولاً هر ساقه بین ۸ تا ۴۸ برگ دارد، که طول برخی از آنها تا ۱ متر نیز می‌رسد .
شکل برگ‌ها خطی تا خطی-نیزه‌ای بوده و لبه‌ی آنها بدون دندانه بوده، گاهی کمی مواج یا پوشیده از مو هستند . برگ‌ها دارای لبه‌ای نازک به‌نام لیگولا و غلاف‌هایی هستند که به محافظت و انتقال آب کمک می‌کنند.
همچنین، این برگ‌ها نقش مهمی در جذب نور و فتوسنتز دارند و به‌دلیل تنفس زیاد، نیاز به تأمین رطوبت مناسب دارند؛ ریشه‌های گوشتی ضعیفی دارند، بنابراین آبیاری باید دقیق و مستمر باشد تا عملکرد غلات تأمین گردد.
اگر میخوای بذر ذرت شیرین بکاری حتما به صفحه محصول بذر ذرت مکزیکی در سایت ما مراجعه کن.
نوع دانه ذرت چیست؟
هر گوش ذرت شامل صدها تا هزاران دانه (kernel) متصل به کُب (cob) است. دانه‌ها در سه بخش اصلی هستند: پوسته خارجی (پریکارپ)، اندوسپرم (ذخیره‌ی نشاسته‌ای) و جنین (گِرم) که سرشار از چربی، ویتامین و مواد معدنی است .
ذرت یکی از شش تیپ اصلی غلات است: دنت (dent corn)، فلینت (flint corn)، فلوآر (flour corn)، شیرین (sweet corn)، پاپ‌کورن و پوک (popcorn). هر نوع ویژگی‌های خاص خود را دارد؛ مثلاً دنت‌کرن دانه‌ای نرم و فرو‌رفته دارد، فلینت‌کرن سخت‌تر است و پاپ‌کورن وقتی حرارت می‌بیند منفجر می‌شود .
اگر به دنبال بذر ذرت خارجی هستید به این صفحه مراجعه کنید: بذر ذرت مای آگروئست
خواص ذرت چیست؟
ذرت غله‌ای چندمصرف است: هنگامی که دانه‌ها رسیده و خشک باشند به‌عنوان غله و نشاسته، خوراک دام، شکر (شربت ذرت)، روغن و حتی بیودیزل استفاده می‌شود. اگر دانه‌ها قبل از رسیدن کامل مصرف شوند، به‌عنوان سبزیجاتی مثل ذرت شیرین یا baby corn استفاده می‌شوند .
از نظر تغذیه‌ای، ذرت حاوی نشاسته، پروتئین، لیپید، فیبر، ویتامین‌های B گروه و E، و مواد معدنی مانند فسفر و منیزیم است. مصرف آن می‌تواند به بهبود هضم، سلامتی قلب، کنترل قند خون و کاهش وزن کمک کند. همچنین حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند لوتئین و زیگزانتین است که برای سلامت چشم مفیدند.
ذرت دارای سه نوع ریشه اصلی است: ریشه‌های جنینی یا اولیه، که بلافاصله پس از جوانه‌زنی از دانه خارج شده و نقش مهمی در جذب اولیه آب و مواد مغذی دارند؛ ریشه‌های تاجی (secondary/crown roots) که چند روز پس از جوانه‌زنی در عمق ۳–۵ سانتی‌متری خاک ظاهر می‌شوند و معمولاً تعداد آنها ۱۵–۲۰ برابر ریشه‌های اولیه است؛ و ریشه‌های هوایی یا تکیه‌گاه (brace roots) که از گره‌های پایینی ساقه ظاهر شده و پس از تماس با خاک، وارد آن شده و پایداری گیاه را به‌ویژه در برابر باد افزایش می‌دهند.
این سیستم ریشه‌ای ساختاری پویا دارد که به ذرت امکان می‌دهد تا به‌صورت مؤثری آب و مواد مغذی را جذب کند. شکل و معماری ریشه‌های تاجی و هوایی نه‌تنها در جذب نیتروژن تأثیرگذار هستند، بلکه در تثبیت گیاه در خاک و جلوگیری از خواب‌رفتگی (لایش) اهمیت دارند .
علاوه بر ریشه‌های فیزیکی، ذرت ریشه‌هایی دارد که به‌نوعی «ریشه مخاطی» تولید می‌کنند؛ این مخاط حاصل مزرعه نشای مواد مثل قندها، پکتین‌ها و پروتئین‌ها است که به افزایش تماس با میکروارگانیسم‌های مفید، به‌ویژه قارچ‌های میکوریزا، کمک می‌کند و بدین ترتیب جذب فسفر و سایر مواد معدنی بهبود می‌یابد .
یکی از گونه‌های خاص ذرت، ذرت سیرا میکسه (Sierra Mixe) است که در مکزیک بومی است. این گیاه ریشه‌های هوایی بسیار بزرگی دارد که مخاط فراوان تولید می‌کنند و در نتیجه بستری برای باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن فراهم شده، به‌طوری‌که می‌تواند تا حد زیادی بدون کودهای نیتروژنی رشد کند. این ویژگی جذاب توجه دانشمندان را به خود جلب کرده تا ژن‌های مرتبط را در سایر گونه‌ها منتقل کنند.
جمع‌بندی
ذرت، این غله‌ی کهن و پرکاربرد، نه‌تنها به‌دلیل خاصیت غذایی و تنوع کاربردش در صنایع غذایی و شیمیایی اهمیت فراوانی دارد، بلکه از دیدگاه گیاه‌شناسی یک نمونه جذاب از کاربرد انتخاب نسل انسان و اهلی‌سازی گیاهان است. از ساختار شگفت‌انگیز برگ‌ها و گل‌هایش، تا تنوع دانه‌ها و فواید تغذیه‌ای‌اش، همه نشان‌دهنده‌ی هوش طبیعت و تاثیر انسان بر آن هستند.
بیاییم در مصرف و نگهداری ذرت دقت کنیم تا بتوانیم از این گیاه پربرکت بیشترین بهره را ببریم و روح اهلی‌سازی را گرامی بداریم.
